1. Anasayfa
  2. Otomobil Teknik Bilgileri
  3. Şanzıman Nedir ve Ne İşe Yarar?

Şanzıman Nedir ve Ne İşe Yarar?

Şanzıman veya vites kutusu, baskı balata (kavrama) yolu ile motordan aldığı hareketi istenilen tork değerinde şaft veya diferansiyele ileten aktarma organıdır.

Abone Ol google-news

Araba Hangi Durumlarda Tekleme Yapar?

Şanzıman Nedir ve Ne İşe Yarar?

Şanzıman sözcüğü Fransızca kökenli olup aslı boite de changement de vitesse’tir (okunuşu: buat dö şanjman dö vites). Fransızcadaki kelime anlamı “hız değiştirme kutusu”dur. Dilimize sadece “şanjman” sözcüğü alınmış ve “şanzıman” şeklinde değişikliğe uğrayarak Türkçeleşmiştir.

Şanzıman Nedir?

Şanzıman (Vites Kutusu) aracın hareket edebilmesi için araca gereken torku sağlar, dönme gücünü iletirken gücü direk olarak tekerleklere iletmez. Aracın geri vitese takıldığında aracın geri gitmesini, hızın sabit tutulmasını, araç hareket etmiyorken çalışmaya devam etmesini ve yüksek hızlara çıkıldığında yakıttan tasarruf etmeyi de sağlar. Araç hareket halinde değilken aracın çalışmaya devam etmesini de sağlayan şanzıman (vites kutusu) motorun her çalıştırılmasında motorda meydana gelen sürtünmelerin önüne geçerek motoru korumaktadır.

Debriyajlı araçlarda vites geçişleri elle yapılırken, tork konvektörlü araçlarda otomatik olarak gerçekleştirilmektedir.

Şanzıman otomobillerin yanı sıra motosikletlerde de bulunmaktadır. Otomobillerde debriyaj ayakla, vites elle kontrol edilirken motosikletlerde bunun tam tersi olarak debriyaj elle vites ayakla kontrol edilmektedir.

Şanzımanlar ikiye ayrılır:

1- Manuel (Düz vites, manuel vites) (Debriyajlı sistemler)

2- Otomatik (Tork konvertörlü)

Motorlu aracı sürerken motor devri istenmeyen yüksek ya da alçak seviyelere ulaşabilir. Yüksek devir gereksiz fazla yakıt, alçak devir istop etme tehlikesi demektir. Şanzıman motorun işlevini daha ferah, tehlikesiz, ve ekonomik yerine getirebilmesi için gereklidir. Motoru zorlamadan tekerleklerin devir hızının kademeli olarak yükseltilmesi ya da alçaltılması işleminde şanzıman sürücünün işini kolaylaştırır ve genellikle vites kolu ile ulaşılıp idare edilir.

Düz vites kutusunda motor yüksek devir yaparken bir üst vitese, motor devri fazla düştüğünde bir alt vitese değiştirip motoru ferahlatma işlemi üç aşamalı yapılır:

  1. Önce debriyaj yardımıyla (genellikle debriyaj pedalına basarak) motor gücünün tekerleklerle bağlantısı kesilir
  2. Şanzıman içindeki dişlilere motor gücü yüklenmezken vites kolu ile istenen oranda dişliler araya sokulur
    • motor devrini düşürebilmek, sonra gaz vererek daha da hızlanabilmek için daha yüksek oranda dişliler, yani bir üst vites,
    • motor devrini arttırabilmek, sonra fren yaparak motor stop etmeden daha da yavaşlayabilmek için daha alçak oranda dişliler, yani bir alt vites,
    • durulacaksa, durulduğunda motorun stop etmemesi için, arada dişli ya da doğrudan bağlantı olmayan duruma getirilir (N), yani vites boşa alınır,
    • geri gidilecekse motor gücünü ters yöne çevirten dişliler, yani geri vitese (R) geçilir,
  3. Üçüncü en son aşamada gene debriyaj yardımıyla motor gücünün tekerleklerle, son seçilen vitesle tekrar bağlantısı, debriyajdan ayak yavaşça çekilerek yani debriyaj balatası önce hafif, sonra kuvvetli sürtünme, sonra da tutunma durumuna geçirilerek, şoksuz, vurgusuz, sarsıntısız bir şekilde sağlanır.

Türkiye’de Kullanılan ve Üretimi Bitmiş Arabalar

Özellikle rampada öne ya da arkaya eğimli hareketsiz halden yokuş yukarı harekete geçişte, aksi yöne doğru hareket olmadan ve sarsıntısız geçiş için sürücünün bu üç işlem aşamasını çok hızlı ve kontrollü yapması, en önemlisi de freni gevşetip gaz verirken debriyajın sürtünme-tutunma kuvvetini duruma uygun oranda arttırması gerekir. Bu hem genel sürücülük tecrübesi, hem de sürülen aracın gaz, fren ve debriyajı ile tecrübe gerektirir. Bu karmaşık işlemde trafik yoğunluğu, acemilik, gözü yoldan ayırmama gereği, bu yüzden aracın hâlen hangi viteste olduğunu bilememe, ve telaş, tehlikeli durumlara yol açabilir. Bu tehlikeli durumlar şunlar olabilir:

  • aracın ani hamle yapıvermesi,
  • motorun beklenmedik duruvermesi (başlayan ileriye hareketin aniden durarak bitmesi ve arkadan çarpışma tehlikesi yaratması),
  • motorun trafikteyken stop edivermesi (aracın aniden durması veya debriyaja basabildiysek motor destekli direksiyon çevirme, frene basma gibi işlemlerin bu yüzden aniden çok daha fazla kuvvet gerektirir hale gelivermesi),
  • şanzımanın içindeki dişlilerinin zedelenmesi,
  • debriyaj balatalarının zedelenmesi, ve
  • frenlerin zedelenmesi.

Otomatik şanzımanda vites değiştirme işlemleri ve frenden debriyaja yumuşak geçiş işlemleri gerekmez, bu yüzden bu tehlikeli durumlar daha az söz konusudur. Otomatik şanzıman’ bu işleme biraz ferahlık getirip tehlike ihtimalini azaltır. Sürücü genelde sadece boş (N), ileri (D), geri (R) ve park etme (P) seçeneklerinden birine karar verir. Sarsıntısız geçişleri ve motoru zorlamadan aracın istenilen sürate ulaşmasını sürücünün gaz ve fren kullanımına uyarak Otomatik şanzıman kendiliğinden sağlar. Eğimli park halinden yokuş yukarı harekete geçişte de Otomatik şanzıman geri kaymayı önleyebilir.

Kuş Pisliği Araba Boyasına Zarar Veriyor mu?

450 - 500 Bin TL ile Alınabilecek İkinci El Arabalar
  • Yorumlar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir